Tespit Davası Nedir?
Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 106'ncı maddesinde açıklanmış olup; mahkemeden, bir hakkın veya hukuki ilişkinin varlığının ya da yokluğunun yahut bir belgenin sahte olup olmadığının belirlenmesinin talep edildiği dava türüdür. Örneğin; kiracı ile kiralayanın arasında kira bedeli hakkında anlaşmazlık çıktığı durumlarda, mahkemeye başvurularak kira bedelinin tespiti talep edilebilir. Fakat Hukuk Muhakemeleri Kanununda belirtildiği üzere; "Tespit davası açanın, kanunlarda belirtilen istisnai durumlar dışında, bu davayı açmakta hukuken korunmaya değer güncel bir yararı bulunmalıdır. Maddi vakıalar, tek başlarına tespit davasının konusunu oluşturamaz."
Tespit davasının konusu, ancak kişiler arasındaki ya da kişi ile eşya arasındaki somut olaylardan doğan hukuki ilişkiler olabilir. Her çeşit hukuki ilişki, örnek verilecek olursa; "Ayni haklar, zilyetlik, miras hakkı, borç ilişkileri" gibi ilişkiler tespit davasına konu olabilir.
Tespit Davasının Türleri Nelerdir?
Tespit davası menfi (olumsuz) tespit davası ve müspet (olumlu) tespit davası olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
Menfi Tespit Davası: Davacı hak veya hukuki ilişkinin var olmadığını iddia ederken davalı tarafsa hak veya hukuki ilişkinin var olduğunu iddia eder.
Müspet Tespit Davası: Davacı hakkın veya hukuki ilişkinin var olduğunu iddia ederken, davalı tam tersi hak veya hukuki ilişkinin olmadığını iddia eder.
Uygulamada En Çok Karşılaşılan Tespit Davaları Nelerdir?
Kira Tespit Davaları
Kira tespit davası, kiraya veren ya da kiracı tarafından açılabilen mevcut kira bedelinin yeniden belirlenmesi talep edilen bir dava türüdür. Davanın açılabilmesi için taraflar arasında mevcut bir kira sözleşmesi bulunmalıdır. Ayrıca, davayı açmakta hukuki yarar bulunmalıdır. (Bkz. İzmir Kira Avukatı)
Terekenin Tespiti Davası
Tereke, miras bırakanın ölümüyle mirasçılarına devrolan mal ve hakların tamamıdır. Mirasçılar terekenin tespiti davası yoluna başvurarak miras bırakanın tüm mal varlığının tespitini mahkemeden talep edebilirler. Terekenin tespiti delil tespiti sayılmakta olup mirasçıların hak kaybına uğramalarını önler.
Muhdesatın Aidiyetinin Tespiti Davası
Muhdesat, arsa veya arazi üzerine malikin dışında kimse tarafından yapılmış yapıyı ifade eder. Muhdesatın aidiyetinin tespiti davası, söz konusu yapının maliki olduğunu iddia eden tarafça açılır. Taşınmaz sahipleri bu iddiayı kabul etmediklerinde muhdesat sahibinin, muhdesatın aidiyetinin tespiti davası açma hakkı ortaya çıkacaktır.
Muhtesadın aidiyetinin tespti davalarının açılması bir takım şartlara bağlanmıştır. Bazen kamulaştırma davaları eşliğinde bazen ortaklığın giderilmesi davası ile birlikte açılmalıdır. Bu davalar olmadan açılmasında hukuki yarar yoktur ve dava reddedilmektedir.